Zamek Żupny wchodzi w skład budynków stanowiących od końca XIII w. do 1945 r. siedzibę zarządu krakowskich żup czyli kopalni i warzelni znajdujących się w Wieliczce i Bochni. Zamek składa się z trzech obiektów: Zamku Środkowego (XIII - XIV), Północnego (XV), Południowego (XIX - XX) i Baszty (XIV).

Zamek Środkowy był siedzibą zarządcy żup krakowskich, jego najstarsza część wzniesiona została pod koniec XIII w. W XIV w. obiekt został rozbudowany w stylu renesansowym. Mieściły się tutaj: Izba Grodzka (obecnie Sala Gotycka) - miejsce obrad sądów podkomorskich, Izba Królewska w której zatrzymywał się król wizytujący żupy od XIV w. do 1620 r. oraz pomieszczenia do sprzedaży soli i przechowywania cennych przedmiotów związanych z żupą. W styczniu 1945 r. zamek został zburzony aż do piwnic a to co z niego zostało stanowiło ruinę do roku 1976. Wtedy to obiekt doczekał się odbudowy, którą ukończono w 1984 r. Obecnie mieszczą się tutaj wystawy: archeologiczna, historyczna i wystawa prezentująca kolekcje solniczek. Budowę drugiej części zamku - Zamku Północnego rozpoczęto w I połowie XIV w. a ukończono w XV w. Na parterze mieściły się pomieszczenia gospodarcze a na piętrze kaplica św. Stanisława i pokoje mieszkalne dla urzędników. W piwnicach funkcjonowało więzienie zwane Grochem. Oprócz tego była tutaj też łojownia w której wydawano łój do oświetlenia kopalni, skład narzędzi górniczych oraz pomieszczenia do przechowywania sreber z kaplicy. Wzdłuż budynku ciągnie się drewniany ganek, który dodany został  połowie XIX w. i służył do komunikacji. W 1992 r. ukończono remont tego obiektu i obecnie mieści się tutaj Muzeum Żup Krakowskich. Dawniej w Zamku Południowym mieściły się kancelarie, mieszkania dla wartowników, wozownia oraz magazyn sprzętu przeciwpożarowego. Po zlikwidowaniu w latach 1834 - 1836 drewnianej zabudowy gospodarczej, wybudowany został parter tego budynku. W 1905 r. dobudowano do niego piętro. W dniu dzisiejszym w zamku znajdują się sale wystaw czasowych, pracownie i restauracja. Oprócz tego zachowały się tutaj mury kuchni pochodzącej z II połowy XV w. Kuchnia ta stanowiła pierwszy w Polsce zakład zbiorowego żywienia w którym pracownicy kopalni i prasołowie (kupcy zajmujący się sprzedażą soli) mogli otrzymać bezpłatny posiłek. Kuchnia spełniała swoją funkcję do lat 80-tych XVI w. Znajdująca się tutaj Baszta pochodzi z XIV w. i wraz z murami zamkowymi wzniesionymi za panowania króla Kazimierza Wielkiego stanowiła system obronny miasta od strony północno-zachodniej. Dawniej w Baszcie znajdowało się więzienie, strzelnice i okresowo mieszkał tu kapelan żupny. W XVIII w. wokół budynków urządzony został ogród. Niestety nam nie udało się wejść do środka, ponieważ wybraliśmy się na wycieczkę w niedzielę a wtedy według załączonej poniżej informacji umieszczonej na bramie obiektu -  zamek jest nieczynny w niedziele od września do kwietnia. Jest to jakby nie było dziwne i denerwujące, bo właśnie w niedzielę a nie w ciągu tygodnia turyści mogliby zwiedzić tę atrakcję Wieliczki.

Źródło: www.muzeum.wieliczka.pl

Przydatne informacje:

Zamek Żupny czynny od maja do sierpnia: 9.00 - 20.00,

w poniedziałki nieczynny

wrzesień - kwiecień: wtorek - sobota: 9.00 - 15.00,

nieczynny: poniedziałek, niedziela

wstęp wolny: sobota

nieczynny: 1 i 6 stycznia, pierwszy dzień Wielkanocy, Boże Ciało, 1 i 11 listopada oraz 24, 25, 26 i 31 grudnia.