Zamość to miasto często nazywane "perłą renesansu" i "Padwą północy". Nazwy te zawdzięcza zespołowi architektoniczno-urbanistycznemu Starego Miasta, które w 1992 r. zostało wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.
Jednym z bardziej charakterystycznych budynków Zamościa jest Ratusz przy Rynku Wielkim. Historia tego symbolu miasta w którym obecnie znajduje się Urząd Miasta sięga roku 1591. Ratuszowi, który był wielokrotnie przebudowywany i rozbudowywany dopiero w okresie międzywojennym przywrócono manierystyczno-barokowy wygląd z XVII w. Do Ratusza prowadzą wachlarzowe schody a z 52 metrowej wieży zegarowej w sezonie o godz. 12.00 odgrywany jest zamojski hejnał. Rynek Wielki przy którym mieści się Ratusz ma kształt kwadratu i po każdej jego stronie znajdują się zabytkowe kamienice z podcieniami. Najbardziej wyróżniającymi się są kamienice ormiańskie. Pochodzą z I połowy XVII w. i są zdobione attykami i płaskorzeźbami. Siedzibą Ordynacji Zamoyskich był pałac, którego budowę rozpoczęto w 1579 r. Pałacowy budynek utracił swój zabytkowy wygląd przez częste przebudowy. Obecnie w części pałacu funkcjonuje sąd a reszta przeznaczona została na mieszkania komunalne. Kolejnym zabytkiem Starego Miasta jest Katedra Zmartwychwstania Pańskiego i św. Tomasza. Ten renesansowy kościół wzniesiony został pod koniec XVII w. a ufundował go Jan Zamoyski. Początkowo pełnił funkcję kolegiaty, katedrą stał się w 1992 r. Wewnątrz zobaczyć można późnobarokowy ołtarz, z II połowy XVIII w., srebrne tabernakulum rokokowe z połowy XVIII w. oraz 9 kaplic. W jednej z nich znajduje się płyta nagrobna Jana Zamoyskiego. Krypty z trumnami i prochami Zamoyskich umieszczono pod nawą główną. Po północnej stronie katedry wznosi się późnobarokowa dzwonnica z połowy XVIII w., w której zawieszone są trzy dzwony. W sezonie letnim dzwonnica udostępniona jest dla turystów i stanowi punkt widokowy na miasto. Największym kościołem na Starym Mieście jest barokowy kościół Franciszkanów p.w. Zwiastowania NMP. Zbudowano go w połowie XVII w. i był w tym czasie większy niż zamojska katedra. Kiedy miasto znalazło się pod panowaniem Rosjan urządzono tutaj magazyn wojskowy. W okresie międzywojennym były tutaj takie instytucje jak: muzeum, kino i sejmik powiatowy. Od roku 1993 jest to znowu kościół Franciszkanów a w jego wnętrzu trwają prace remontowe usuwające pozostałości po kinie, muzeum i sejmiku. Będąc w Zamościu koniecznie trzeba tez zajrzeć do Twierdzy. Z fortyfikacji pozostały do dnia dzisiejszego: bastion VII, nadszańce, furta wodna, kojec, prochownia, kazamata, Rotunda Zamojska, 5 bram (stara i nowa Brama Lubelska, stara i nowa Brama Lwowska, i Brama Szczebrzeska. Twierdza wraz z otaczającymi ją fortyfikacjami powstały w latach 1579 - 1618 na polecenie Jana Zamoyskiego. Twierdza stanowiła jedną z największych tego typu budowli obronnych w Polsce i gruntownie została przebudowana w latach 20-tych XIX w. W swojej historii forteca przeszła 5 oblężeń. Zlikwidowano ją w 1866 r. Zachowane budynki zostały zaadaptowane na różne cele: handlowe i oświatowe. W arsenale zobaczyć można ekspozycję broni a w Rotundzie znajduje się Muzeum Martyrologii. Na terenach położonych przy twierdzy utworzono planty. Wśród zabytków Zamościa znajduje się też synagoga, która mieści się w północno-wschodniej części miasta. Jest ona najlepiej zachowaną późnorenesansową synagogą w Polsce. Powstała w latach 1610 - 1620 z inicjatywy Żydów sefardyjskich. Obecnie (od 2011 r.) mieści się tutaj Centrum "Synagoga" z Multimedialnym Muzeum Żydów Zamościa i Okolic oraz punkt informacyjno-kulturalny Szlaku Chasydzkiego. Warto też wspomnieć tutaj o Akademii Zamojskiej założonej w 1594 r. przez Jana Zamoyskiego. Była to pierwsza prywatna uczelnia w kraju opłacana w całości przez wielkiego kanclerza. Dzięki rozgłosowi w Polsce i w Europie, Akademia stała się prężnym i głównym ośrodkiem myśli naukowej na przełomie XVI i XVII w. Ostatecznie zlikwidowano ją w 1784 r. zamieniając na liceum, które obok Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej funkcjonuje tutaj do dzisiaj.
Źródło: wikipedia.pl
